Martin Rohde opublikował niedawno w Studia Historiae Scientiarum w dziale „Nauka w Europie Środkowej i Wschodniej” artykuł badawczy w języku angielskim pt. „Lokalna wiedza i uczestnictwo badaczy-amatorów. Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki w latach 1892–1914”.
W tej wiadomości naszego bloga Martin Rohde wyjaśnia powód zainteresowania się takim tematem i szkicuje najważniejsze osiągnięcia swoich badań.
Jak stać się częścią naukowej społeczności, wykorzystując „długie zimowe wieczory”? Ukraińskie Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki (Naukove Tovarystvo im. Shevchenka, dalej TNS) wyszło z propozycją spędzania wolnego czasu przy pieśniach ludowych i romantycznych fantazjach na ich temat, co jeden z ich najwybitniejszych badaczy publicznie kojarzył ze szczęśliwymi wspomnieniami z dzieciństwa, a nie z ciężką pracą. Ta inicjatywa Wołodymyra Hnatiuka nie była żartem, ale skuteczną strategią na wypełnienie kilku czasopism folklorystycznych przekazami ustnymi zebranymi we wschodniej Galicji i północno-wschodnich Węgrzech.
Jaka jest rola badaczy-amatorów w społeczności naukowej, która na przełomie XIX i XX wieku dopiero zaczynała się definiować? Jak można wykorzystać badaczy-amatorów w projektach naukowych na dużą skalę? W jakich okolicznościach mogą stać się ekspertami? Rosnące znaczenie obywatelskiego ruchu naukowego wymaga ponownej oceny wiedzy tworzonej przez osoby, które nie posiadały formalnego wykształcenia w badanych przez siebie dziedzinach wiedzy. W niektórych projektach badacze-amatorzy wydają się być pomocni przy pracy z dużymi zbiorami danych (big data). Czy jednak tylko fakt, że ich praca pozostawała nieopłacana czyni z nich ważne postacie nauki?
W 1892 r. Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki sformułowało cel, by stać się transimperialnym centrum nauki rozwijanej w języku ukraińskim. Pomimo stosunkowo ograniczonych zasobów i możliwości, postępy TNS w realizacji projektów badawczych i wydawaniu publikacji naukowych do 1914 r. były ogromne. To centrum naukowe w habsburskim Lwowie / Lembergu obrało sobie za cel zbadanie we wschodniej Galicji oraz poza jej granicami wszystkich terenów określanych jako ukraińskie. W mojej opinii, skuteczne włączenie badaczy-amatorów w działalność TNS było kluczowym narzędziem Towarzystwa do realizacji regionalnych lub lokalnych projektów badawczych.
W artykule zajmuję się następującymi aspektami udziału badaczy-amatorów w pracach naukowych: 1) perspektywami uczynienia ich częścią ukraińskiego środowiska naukowego, 2) tym jak są postrzegani i opisywani, oraz 3) skupieniem uwagi na ich zainteresowaniach, możliwościach i kwalifikacjach, które zaowocowały ich cennym wkładem w badania naukowe.
Artykuł podejmuje temat wskazówek, jakimi kierować się powinni badacze-amatorzy oraz perspektyw badawczych zarysowanych przez TNS. Rozważania oparte są na dwóch przykładach: z jednej strony na długoterminowych projektach związanych z gromadzeniem tekstów folklorystycznych i artefaktów, a z drugiej strony na krótkoterminowych badaniach statystycznych na początku 1911 roku.
Indywidualne kontakty utrzymywane przez długi czas umożliwiły proces integracji i pozyskiwanie wiarygodnej informacji zwrotnej. Kluczowym narzędziem zapewniającym rezultaty w badaniach folkloru była nie tylko sama praca, ale również lokalna wiedza. Czy zatem nie powinno się nazywać badaczy-amatorów lokalnymi ekspertami?
Projekt dotyczący statystyk językowych był upolityczniony i bardziej skomplikowany, nie miał wbudowanego systemu informacji zwrotnej i nie dawał żadnych możliwości utrzymywania kontaktów przez dłuższy czas. W konsekwencji nie miał więc też pozytywnego wpływu na budowę społeczności naukowej. Folklor i etnografia budziły zainteresowanie w regionach i pomogły wykreować odbiorców publikacji naukowych wśród uczestniczącej w projekcie wiejskiej inteligencji.
Analiza tych projektów badawczych została przeprowadzona na podstawie dokumentów archiwalnych i opublikowanych źródeł, i przebiega, uwzględniając różne okoliczności, pomiędzy biegunami „nauki narodowej” i „wiedzy lokalnej”. W artykule sugeruję, że ukraińscy badacze-amatorzy wnieśli ogromny wkład w budowanie narodu i regionu w wielonarodowym imperium. Ponadto TNS stworzył im możliwości włączenia się w społeczność naukową i uznał za dobrze znanych ponadregionalnych ekspertów, publikując ich prace i nadając im status członków Towarzystwa, zrównując ich uprawnienia z uprawnieniami zawodowych badaczy.
