Między biologią a kulturą. Pojęcie rasy w polskiej refleksji XIX wieku

AbstraktW XIX wieku polska refleksja na temat rasy i pojęć pochodnych podlegała silnym wpływom myśli za chodniej. Przyswojono sobie nowe osiągnięcia i terminologię z zakresu nauk przyrodniczych. Stopniowo doszło do przemiany spojrzenia na człowieka, jego pochodzenie i zróżnicowanie. Wepoce oświecenia, hierarchizując gatunek ludzki,kładziono nacisk na jego biologiczną rozmaitość.Romantyzm zwrócił się ku kulturze i duchowości człowieka. Pozytywizm natomiast, opierając się na osiągnięciach nauk przyrodniczych,w kryteriach biologicznych widział podstawę wartościowaniagrup ludzkich. Stan ówczesnych wyobrażeń i wiedzy sprzyjał formułowaniu rozmaitych teorii rasowych, które miały także swój kontekst polityczny. Analiza polskich źródeł umożliwiła ukazanie specyfiki rodzimego spojrzenia w tej dziedzinie. Często było ono krytyczne, ale jednocześnie aprobujące podział ludzkości na rasy niższe i wyższe. Wynikało to z przyjęcia europocentrycznego punktu widzenia. Historiozofia,upatrująca w danej rasie czynnik determinującyjej rolę w dziejach,przyczyniła się także do poszukiwania różnic między białymi narodami Europy.